Grafia neva del Ladin Fascian
L’ortografia del ladin fascian - enceben che la sie stata touta su belebon ti ultimes 10 egn do la publicazion de la Gramatica del ladin Fascian del 2001 - no la à amò arjont n livel de stabilità e funzionalità deldut percacent.
Do la reformes maores del 1987 e del trat de temp 1994-2000 - che les à revardà la pruma dut l raion ladin dolomitich e la seconda soraldut Fascia e Gherdena - del 2010 l é stat portà dant na proponeta de revijion a livel interladin no touta su da duta la valèdes, che enveze à metù man a reformes ortografiches independentes: anter l 2015 e l 2019 Badia e Gherdena à ajornà sie sistem ortografich; Fodom l é do che l laora sun chest intervent e Ampezo no é amò intervegnù.
L Istitut cultural ladin de Fascia met fora con chest document na reforma ortografica per l ladin fascian, tel tor su la domana de la Scola ladina, del Comun general de Fascia e del mond de l’editoria de aer indicazions ofizièles e coerentes en cont de vèlch regola amò no deldut prezisa o de incongruenzes tel sistem da ades.
Con chest zil, con determinazion del Diretor n. 23 dai 17 de firé del 2021 “Costituzione di una Commissione linguistica per l’ortografia e la grammatica ladina fassana”, l Istitut cultural ladin à chiamà ite na Comiscion aposta metuda adum da esperc di desvalives enc.
Chesta reforma ortografica la pea via dal pont de veduda che la regola data à de besegn de vegnir durèda percheche se posse entener sia percacenza.
Soraldut l’aplicazion didatica l é l meso più utol te chesta direzion, ma ence la doura del lengaz scrit te la stampa e te la traduzion à uzà fora l besegn de intervenc de miorament o mudament.
Amò apede, l intervent l é possibol ence ajache tel temp la alfabetisazion ladina la é avenèda e miorèda e se pel jir tel vers de na foja de scriver madura, semper manco leèda a la caraterisazion “dialetèla”, che enveze l’à de besegn de entrodujer (ence) segnes grafics distintives per uzèr fora i elemenc tipics del lengaz e per desferenzièr elemenc gramaticai e fonetics tel medemo sistem linguistich.
Chest document à da valer desche strument divulgatif de didament per entener a na vida sorida e asvelta i mudaments porté dant. N lurier linguistich più scientifich e de aprofondiment l vegnarà metù a la leta ti ac di lurieres de la Comiscion.
Desciarea la neva regoles ortografiches del Ladin Fascian.